SERVET YILDIRIM – Ekonomistler uyarıyorlardı ve haklı çıktılar. Global enflasyon dalgası merkez bankacıların beklediği üzere gelişmedi. Onların umduklarından daha yapışkan ve daha inatçı çıktı. Halbuki enflasyon iki yıl evvel başını kaldırdığında merkez bankacılar bunun süreksiz faktörlerden kaynaklandığı ve bu faktörlerin devre dışı kalmasıyla enflasyonun da olağan seviyelere ineceğini öngörmüşlerdi. O periyotta birçok ekonomist ise “Enflasyon tehdidini küçümsemeyin. Önlem almakta gecikmeyin. Bir defa yükseldi mi indirmek daha zorlaşabilir” demişlerdi.
Birçok ülkenin artık yaşadığı da motamot bu durum. Fed aylardır faiz artırıyor fakat hala istediği noktaya ulaşamadı. Harekete geçmekte geç kalan Avrupa Merkez Bankası da birebir halde enflasyonu dizginlemek için faiz artırıyor. Son örneklerden bir oburu ise İngiltere. İngiltere Başbakanı Rishi Sunak son sayılardan sonra “Enflasyonu düşürmenin kolay olacağını hiçbir vakit söylemedim. Bunun güç olacağını ve vakit alacağını her vakit tabir ettim. Açıkçası son birkaç ayda bu durum daha da zorlaştı” diyor ve ekliyor “Ama enflasyonu düşürmek imkansız değil. Hükümet enflasyon amacına ulaşma planına yüzde 100 bağlıdır.”
Dünyada enflasyon beklenenden uzun sürdü ve beklenenden yüksek seyretti. Hasebiyle buna merkez bankalarının verdiği cevap ise beklenenden daha sert olmalı. Gerçekten aylardır faiz artıran Fed geçen hafta yeni artışların sinyalini verdi. Faiz artışına direnmek sorunu yalnızca daha da katılaştırıyor, hatta kronikleştiriyor.
Türkiye’de Merkez hamlesi
Merkez Bankası’nın geçmişte finansal okur-yazarlığın geliştirilmesi ve enflasyonun nasıl bela bir şey olduğunu halka anlatmak için yaptığı çok başarılı çalışmalar var. Mesela Banka 2018 yılında Anadolu’ya açılmış ve birinci ve orta öğretim öğrencileri ile öğretmenlerine Merkez Bankası’nı, para siyasetini ve enflasyonu anlatmıştı. Bu eğitici içeriklere TCMB web sitesinden ulaşmak mümkün. Bu içeriklerden birisinin başlığı “Merkez Bankası Ekonomiyi Nasıl Tesirler?”. TCMB evvel “Politika Faizi”ni anlatıyor. Diyor ki; “Merkez Bankası, bankalara gereksinimleri olduğunda borç verir yahut bankalar nakit fazlalarını Merkez Bankası’na yatırabilir. Merkez Bankası bu süreçler için bir faiz oranı belirler. Bu oranı değiştirerek para siyasetini oluşturur. Merkez Bankası tarafından belirlenen bu faize siyaset faizi denir.”
Sonra faizi artırdığında neler olacağını grafikler ve çizimler eşliğinde anlatmış. Demiş ki:
– Bankalar kendi müşterilerine uyguladıkları faizlerini artırır. Kredi çekmenin maliyeti yükseldiği için borçlanmayı erteleriz. Harcamalarımızı azaltırız. Para biriktirmek daha cazip hale gelir.
– Enflasyonla gayret algısı güçlenir. Enflasyon beklentimiz düşer. Geleceğe dönük ekonomik kararlarımızı buna nazaran alırız.
– Döviz kurları düşer, Türk lirası kıymetlenir. İthal eserlerin fiyatı düşer. Eserlerimize olan talep düşer, ihracat azalır.
Yani TCMB bir faiz artırımının faiz, beklenti ve döviz kanalından ekonomiyi nasıl etkileyebileceğini en kolay haliyle özetlemiş. Ve sonunda da demiş ki; “Merkez Bankası, enflasyon tehdidi gördüğünde faiz oranını artırır. Böylelikle toplam talebi düşürerek enflasyonu düşürmeye çalışır.”
Dolayısıyla reçete belirli. Kolay düşünüp kolay davranmak lakin tesirli sonuçlar almak için heterodoks yollara sapmadan bu reçeteyi uygulamak gerekiyor.
Yön gerçek, şiddet düşük
Merkez Bankası 27 ay sonra birinci kere faiz artırdı. Kademeli artış yoluna gidildi. Önden yüklemeli artırım faizi süratli yükseltmenin ekonomiyi resesyona sokabileceği kaygısından tercih edilmemiş olabilir lakin bu usul Türkiye’ye kimi yararlar sunabilirdi. Zira Türkiye’nin üzerinde çalışılan yeni ekonomik programı uygulayabilmesi için döviz likiditesini rayına koyması ve döviz rezervindeki erimeyi bilakis çevirmesi lazım. Dışarıdan sermaye girişi ve portföy yatırımları ise son periyotta epey azaldı. Bu kademede Türkiye’nin memleketler arası portföy girişlerini tekrar çekebilmesi gerekiyor. Bu fonların değerli bir kısmı ise devlet iç borçlanma senetlerine geliyor. Bu alana milletlerarası fon sahiplerini çekebilmek için yabancı yatırımcı açısından faiz riskini mümkün olduğunca azaltmak gerekiyor. Hazine kağıdına yatırım yapanlar hazine kağıdını aldıktan sonra faizler daha fazla artarsa aldıkları kağıdın fiyatı da düşeceği için portföyleri kıymet kaybedecek. Bu nedenle faizleri kademeli artış trendine sokmak yabancı yatırımcıyı da aksiyon almak için faizde tepeyi, yani yeni artırımları beklemeye yöneltir. Girişleri yavaşlatır.
Bu basamakta en gerçek hareket ortada ne daha fazla devalüasyon ne de daha yüksek faiz beklentisini bırakmamaktır. Yani Türkiye’ye çekmek istediğimiz yatırımcı için kur ve faiz riskini sınırlamaktır. Yerli yatırımcıyı çekebilmenin koşulu ise aylardır negatif olan gerçek faizi terk edip, beklenen enflasyonun üzerinde yani müspet gerçek faiz sunabilmektir. Bu çerçevede en tesirli yol faizleri tepeye çıkararak beklentileri yönetmek, kaynak girişini sağlamak ve aşikâr bir istikrara geldikten sonra enflasyondaki görünümün de olumluya dönmesiyle faizleri denetimli bir halde aşağı çekmektir. Bu hem yabancı sermayeyi hem de içerideki yastık altı kaynakları çekebilmek için daha tesirli olabilir.
Faiz artırımı boyut olarak düşük olsa da bence hakikat istikamette atılmış bir adımdır. Ve yeni bir süreci başlatmaktadır.
TCMB ve enflasyon
Merkez Bankası’nı enflasyon konusunda rahatsız eden birkaç gelişme var. Bu gelişmeler enflasyonun ana eğiliminin yüksek seyretmesine neden oluyor. Bunlardan birincisi “yurtiçi talepteki güçlü seyir”. İkincisi “maliyet taraflı baskılar”. Üçüncüsü ise “hizmet enflasyonundaki katılık.” Bunlara ek olarak dördüncü bir faktör daha var ki; o başlı başına farklı bir kaygı: Fiyatlama davranışlarında bozulma. Yani iktisattaki aktörlerin enflasyon artıyor psikolojisine girip buna yönelik davranması; kontratları, fiyat ayarlamalarını, eser ve hizmet fiyatlamasını “enflasyon yükseliyor“ psikolojisi içinde yapmaları. Beklentiler bir defa bozulmaya başladı mı düzeltmek vakit alıyor; emek istiyor. Bu durumda Banka kararlı adımlarla itimadı yine tesis etmek zorunda. Güçlü bir faiz artırım sürecine başlatmak ise bu inancının tesisi için var olan en kıymetli araç.
Birçok ülkenin artık yaşadığı da motamot bu durum. Fed aylardır faiz artırıyor fakat hala istediği noktaya ulaşamadı. Harekete geçmekte geç kalan Avrupa Merkez Bankası da birebir halde enflasyonu dizginlemek için faiz artırıyor. Son örneklerden bir oburu ise İngiltere. İngiltere Başbakanı Rishi Sunak son sayılardan sonra “Enflasyonu düşürmenin kolay olacağını hiçbir vakit söylemedim. Bunun güç olacağını ve vakit alacağını her vakit tabir ettim. Açıkçası son birkaç ayda bu durum daha da zorlaştı” diyor ve ekliyor “Ama enflasyonu düşürmek imkansız değil. Hükümet enflasyon amacına ulaşma planına yüzde 100 bağlıdır.”
Dünyada enflasyon beklenenden uzun sürdü ve beklenenden yüksek seyretti. Hasebiyle buna merkez bankalarının verdiği cevap ise beklenenden daha sert olmalı. Gerçekten aylardır faiz artıran Fed geçen hafta yeni artışların sinyalini verdi. Faiz artışına direnmek sorunu yalnızca daha da katılaştırıyor, hatta kronikleştiriyor.
Türkiye’de Merkez hamlesi
Merkez Bankası’nın geçmişte finansal okur-yazarlığın geliştirilmesi ve enflasyonun nasıl bela bir şey olduğunu halka anlatmak için yaptığı çok başarılı çalışmalar var. Mesela Banka 2018 yılında Anadolu’ya açılmış ve birinci ve orta öğretim öğrencileri ile öğretmenlerine Merkez Bankası’nı, para siyasetini ve enflasyonu anlatmıştı. Bu eğitici içeriklere TCMB web sitesinden ulaşmak mümkün. Bu içeriklerden birisinin başlığı “Merkez Bankası Ekonomiyi Nasıl Tesirler?”. TCMB evvel “Politika Faizi”ni anlatıyor. Diyor ki; “Merkez Bankası, bankalara gereksinimleri olduğunda borç verir yahut bankalar nakit fazlalarını Merkez Bankası’na yatırabilir. Merkez Bankası bu süreçler için bir faiz oranı belirler. Bu oranı değiştirerek para siyasetini oluşturur. Merkez Bankası tarafından belirlenen bu faize siyaset faizi denir.”
Sonra faizi artırdığında neler olacağını grafikler ve çizimler eşliğinde anlatmış. Demiş ki:
– Bankalar kendi müşterilerine uyguladıkları faizlerini artırır. Kredi çekmenin maliyeti yükseldiği için borçlanmayı erteleriz. Harcamalarımızı azaltırız. Para biriktirmek daha cazip hale gelir.
– Enflasyonla gayret algısı güçlenir. Enflasyon beklentimiz düşer. Geleceğe dönük ekonomik kararlarımızı buna nazaran alırız.
– Döviz kurları düşer, Türk lirası kıymetlenir. İthal eserlerin fiyatı düşer. Eserlerimize olan talep düşer, ihracat azalır.
Yani TCMB bir faiz artırımının faiz, beklenti ve döviz kanalından ekonomiyi nasıl etkileyebileceğini en kolay haliyle özetlemiş. Ve sonunda da demiş ki; “Merkez Bankası, enflasyon tehdidi gördüğünde faiz oranını artırır. Böylelikle toplam talebi düşürerek enflasyonu düşürmeye çalışır.”
Dolayısıyla reçete belirli. Kolay düşünüp kolay davranmak lakin tesirli sonuçlar almak için heterodoks yollara sapmadan bu reçeteyi uygulamak gerekiyor.
Yön gerçek, şiddet düşük
Merkez Bankası 27 ay sonra birinci kere faiz artırdı. Kademeli artış yoluna gidildi. Önden yüklemeli artırım faizi süratli yükseltmenin ekonomiyi resesyona sokabileceği kaygısından tercih edilmemiş olabilir lakin bu usul Türkiye’ye kimi yararlar sunabilirdi. Zira Türkiye’nin üzerinde çalışılan yeni ekonomik programı uygulayabilmesi için döviz likiditesini rayına koyması ve döviz rezervindeki erimeyi bilakis çevirmesi lazım. Dışarıdan sermaye girişi ve portföy yatırımları ise son periyotta epey azaldı. Bu kademede Türkiye’nin memleketler arası portföy girişlerini tekrar çekebilmesi gerekiyor. Bu fonların değerli bir kısmı ise devlet iç borçlanma senetlerine geliyor. Bu alana milletlerarası fon sahiplerini çekebilmek için yabancı yatırımcı açısından faiz riskini mümkün olduğunca azaltmak gerekiyor. Hazine kağıdına yatırım yapanlar hazine kağıdını aldıktan sonra faizler daha fazla artarsa aldıkları kağıdın fiyatı da düşeceği için portföyleri kıymet kaybedecek. Bu nedenle faizleri kademeli artış trendine sokmak yabancı yatırımcıyı da aksiyon almak için faizde tepeyi, yani yeni artırımları beklemeye yöneltir. Girişleri yavaşlatır.
Bu basamakta en gerçek hareket ortada ne daha fazla devalüasyon ne de daha yüksek faiz beklentisini bırakmamaktır. Yani Türkiye’ye çekmek istediğimiz yatırımcı için kur ve faiz riskini sınırlamaktır. Yerli yatırımcıyı çekebilmenin koşulu ise aylardır negatif olan gerçek faizi terk edip, beklenen enflasyonun üzerinde yani müspet gerçek faiz sunabilmektir. Bu çerçevede en tesirli yol faizleri tepeye çıkararak beklentileri yönetmek, kaynak girişini sağlamak ve aşikâr bir istikrara geldikten sonra enflasyondaki görünümün de olumluya dönmesiyle faizleri denetimli bir halde aşağı çekmektir. Bu hem yabancı sermayeyi hem de içerideki yastık altı kaynakları çekebilmek için daha tesirli olabilir.
Faiz artırımı boyut olarak düşük olsa da bence hakikat istikamette atılmış bir adımdır. Ve yeni bir süreci başlatmaktadır.
TCMB ve enflasyon
Merkez Bankası’nı enflasyon konusunda rahatsız eden birkaç gelişme var. Bu gelişmeler enflasyonun ana eğiliminin yüksek seyretmesine neden oluyor. Bunlardan birincisi “yurtiçi talepteki güçlü seyir”. İkincisi “maliyet taraflı baskılar”. Üçüncüsü ise “hizmet enflasyonundaki katılık.” Bunlara ek olarak dördüncü bir faktör daha var ki; o başlı başına farklı bir kaygı: Fiyatlama davranışlarında bozulma. Yani iktisattaki aktörlerin enflasyon artıyor psikolojisine girip buna yönelik davranması; kontratları, fiyat ayarlamalarını, eser ve hizmet fiyatlamasını “enflasyon yükseliyor“ psikolojisi içinde yapmaları. Beklentiler bir defa bozulmaya başladı mı düzeltmek vakit alıyor; emek istiyor. Bu durumda Banka kararlı adımlarla itimadı yine tesis etmek zorunda. Güçlü bir faiz artırım sürecine başlatmak ise bu inancının tesisi için var olan en kıymetli araç.